Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin, Rusya’nın doğalgazı, Rus varlıklarını dondurarak Moskova’nın güvenini yok eden “dostane olmayan” ülkelere ruble karşılığında satmaya başlayacağını duyurdu. Hatta Ruble ile gaz satışına dair kararnameyi de imzaladı. Bu durum AB ve Rusya’yı nasıl etkiler, bunu anlamaya çalışalım.
Ruble ile Gaz Satışının Para Birimlerine Etkisi
Öncelikle AB, Rusya’dan aldığı doğal gazın bedelini Rus parası Ruble ile ödemek zorunda olacak; bunun için Avro verip Ruble satın alacak ve bu paralarla da doğal gaz borcunu ödeyecektir. Hatta piyasada yeterince Ruble bulamayan AB ülkeleri, doğal olarak Rusya Merkez Bankasından (RMB) Ruble satın almak zorunda kalacaktır. RMB’nın Ruble satması ile Rusya’nın döviz rezervlerinde artış devam edeceği gibi Avro karşılığı Ruble basımına da yol açacaktır. Bu ilk zamanlar Rusya para tabanının genişlemesine yol açar. Çünkü AB ülkelerine sattığı Rubleler (bunları piyasadan çekecek veya basacak), gaz karşılığı tekrar ülkeye geri dönecek ve para arzını artıracaktır. Ancak piyasalardaki Ruble miktarı gaz ticaretini temine yetecek kadar çoğaldıktan sonra RMB’nın para basmasına da ihtiyaç kalmayacaktır. Bu yüzden RMB’nin bir süre Ruble basmasının enflasyonist bir sonuç doğuracağını düşünmüyorum.
Bu ödeme şekli her şeyden önce Rubleye olan talebi artıracağından, ortaya çıkan bu ticaret sonunda Rublenin değeri artacak ve Rus parası uluslararası ticarette kullanılan paralar arasına girecek. Gaz ticaretinde kullanılan Rublenin hacmine göre ortaya çıkacak etki, Dolar ve Avronun değerini azaltma yönlü olacağı gibi rezerv para olma ve uluslararası ticarette kullanılma durumunu da sarsacaktır.
Avro ve Doların Rezerv Para Nitelikleri Ne Kadar Sarsılır?
Türkiye’nin özellikle kur-faiz sarmalından kurtulmak için son yıllarda başlattığı yerel paralarla dış ticaret hamlesi de Avro ve Doları kullanmadan dış ticaret yapmak ve kur oyunlarının ülke ekonomisine zarar vermesini azaltma esasına dayanır. Dış ticarette yerel paralarla alış-verişin beklenen etkisi, Türkiye’nin yeni ekonomi modeli ile desteklenmektedir. Yani, Türkiye’nin yeni ekonomi modeli özü itibariyle ülkede, döviz kullanımını azaltıcı, TL kullanımını teşvik edici bir mahiyete sahiptir. Bu sayede dövizin ülke ekonomisini baskılamasının önüne geçmek hedeflenmiştir.
Türkiye’nin bir çok ülke merkez bankaları ile takas (swap) antlaşmaları yapmasının ardında yine bu dövizin ülke ekonomisini baskılama gücünü kırmak içindir.
Yukarıda bahsedilen uygulamaların yaygınlaşması tabi olarak Avro ve Doların daha az kullanılması, dış ticarette bu paralara daha az ihtiyaç duyulması anlamına gelecektir.
Yerel para birimleri ile dış ticaret uygulamasına Çin’in katılması çok önemlidir. Zira dünyada en fazla, özellikle Dolar cinsi, rezerv sahibi ülke Çin’dir. Dünya Ticaretinin önemli aktörlerinin Rusya, Çin başta olmak üzere, yerel para birimleri ile ticarete girişmeleri Dolar ve Avronun rezerv para olma konumunu sarsacaktır.
Her Kriz Yeni Fırsatlara Gebedir
Rusya Ukrayna savaşında Rusya’nın açtığı Ruble ile gaz hamlesi dünya ekonomisindeki statükoyu sarsar mı? 1944 Bretton Woods sistemi ile dünyaya hâkim olan altın karşılıklı tek para Dolar idi. Sonra ipin ucu kaçınca altın karşılığı olmayan dolarlar bir krize yol açtı. Ardından da 1973 yılında altın karşılığı olmayan Dolar hâkimiyeti başladı.
Doları güçlü yapan sisteme uyumlu çalışan üçüncü ülkelerdir. Ürettiği petrolün fiyatını Dolar üzerinden belirleyen ve satan petrol üreticisi ülkelerdir. Doları rezerv olarak tutan tüm ülkelerdir, mesela en büyük rezerv sahibi Çin’dir. Hatta ve hatta –cebinde Dolar taşıyan, birikimini Dolar olarak değerlendiren- zengin fakir her bir kişidir[1]. Tabi bu dediklerimiz Avro için de geçerlidir.
Rusya’nın bu hamlesi statüko surunda bir gedik açar mı, bu gedik büyüyüp uluslararası ödemelerde Avro ve Doların saltanatını sarsar mı, yıkar mı? Neden olmasın.
Her kriz yeni fırsatlar doğurur ve beklenmeyen değişimlere yol açar.
[1] Bir kişinin birikim olsun diye yastık altında 100 dolar tutması, “lazım olunca bozdururum ve harcarım” demesi; ABD’ye faizsiz kredi vermek demektir. Neden mi, yastık altındaki bu 100 dolar yastık altında durdukça ABD’nin ekonomik karşılığı olmadan 100 Dolar ilave para basması enflasyonist olmaz. Kişinin bu davranışı ABD’yi besleyen ekonomik bir davranıştır.
Dr. Bayram Çolakoğlu 